روش پژوهش و مراحل آن در دانش تفسیر قرآن

امروزه مبحث روش‌شناسی در هر دانشی به‌عنوان یکی از مبانی اصلی و اولیه‌ی آن دانش به شمار می‌رود و هیچ‌دانشی بدون روش  نیست. دانش تفسیر هم یکی از دانش‌هایی است که در بین سایر دانش‌های اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد و مسلماً نمی‌تواند از روش پژوهش بی‌بهره باشد. این دانش از همان آغاز به گونهٔ جدی موردتوجه مسلمانان قرارگرفته است. در بین متون دینی اسلامی، شاید متن قرآن بیشتر از تمام متون دینی مورد تفسیر واقع‌شده و به همین جهت لفظ تفسیر با تفسیر قرآن مرادف گشته است. دامنه‌ی تفسیر باانگیزه‌ی فهم قرآن روزبه‌روز گسترده‌تر گردیده به‌نحوی‌که در زمان حاضر چند جلد کتاب موردنیاز است تا اسامی مفسران و آثار تدوین‌شده‌ی آن‌ها در این زمینه نگاشته شود. امروزه تفسیر از حالت یک دانش نظری محض خارج‌شده و درصدد نزدیک شدن به عینیت‌ها و پاسخ دادن به نیازهای زندگی درحرکت است. برای تحکیم ارکان و پیشرفت دانش تفسیر، ضرورت دارد همانند علوم دیگر، روش‌های مورداستفاده‌ی این دانش در حل مسائل خود شناخته شوند. این نوشته هم در پی این امر مهم و ضروری است و درصدد است که روش و مراحل مورداستفاده در علم تفسیر را معرفی نماید. در دانش تفسیر، یک مفسر در تفسیر آیات قرآن معمولاً مراحل زیر را طی می‌نماید که این مراحل عبارت‌اند از: 1. فهم مفردات آیات و مشخص نمودن معانی آن‌ها. 2. فهم ترکیب آیات. 3. فهم ارتباط و پیوند آیات یک سوره با همدیگر و مشخص نمودن جایگاه هر آیه در سوره‌ی موردنظر. 4. شناختن شأن نزول و اسباب صدور آیات. 5. تشکیل خانواده‌ی آیات و دیدن آیات مشابه در سوره‌های دیگر در تفسیر یک آیه. 6. استفاده از احادیث و روایات ائمه‌ی اطهار در تفسیر آیات. 7. مطالعه و بررسی تاریخ نزول آیات. 8. توجه به مکان نزول آیات. 9. توجه به دستاوردهای علوم بشری در فهم و تفسیر آیات. این مراحل در متن نوشته حاضر به‌صورت بسیار ساده و خلاصه موردبحث قرار می‌گیرند.